In 1999 heb ik mijn studie politicologie (politieke wetenschappen) afgerond in Leiden. Mijn laatste onderzoek ging over de theorie van Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations. Het artikel en vooral het boek dat hij geschreven had, was erg breed en daarom was het niet duidelijk vanuit welk perspectief Huntington het schreef. Vandaar de titel: ‘Wil de ware Huntington opstaan?’ U kunt het document hier downloaden.
Enkele teksten die de conclusie samenvatten zijn:
Huntingtons clash of civilizations is ten diepste wezen een pleiten voor het blijven gebruiken van het paradigma van het realisme, waarbij hij staten vervangt door beschavingen. Dat komt ook tot uitdrukking in zijn gebruik van de meervoudige definitie van ‘beschaving’, in de zin van ‘beschavingen’, waardoor deze entiteiten particularistisch zijn en gericht op eigenbelang en eigen behoud. We moeten daarom constateren dat Huntington beschavingen beschouwd als actoren die op dezelfde wijze handelen als staten binnen het realisme. Niet alleen beschavingen zelf, maar ook de processen die beschavingen met elkaar in botsing zullen brengen zijn voor een groot deel gestoeld op het realistisch gedachtegoed, zij het dan dat Huntington eveneens veel aandacht schenkt aan het begrip beschavingsbewustzijn. Beschavingen zijn in Huntingtons visie dus eigenlijk niet meer dan super-staten.
.
Dit alles leidt mij ertoe samen met Vanden Berghe te concluderen dat Huntington een realist is met realistische beleidsadviezen: “Realisme is de leidraad van Huntingtons boek: de grote landen blijven de dienst uitmaken. Ze moeten dat collegiaal doen, met respect voor elkaars eigenheid. Dit betekent niet-inmenging in elkaars binnenlandse aangelegenheden” (Vanden Berghe 1997: 383). Huntingtons clash of civilizations kent dus niet alleen een zwakke verklarende kracht, maar zijn theorie voegt tevens weinig toe aan het realisme. Dat wat hij toevoegt bleek in deze studie, met zijn stelling dat culturele verschillen zouden leiden tot een grotere kans op conflicten, te zijn verworpen Daarom lijkt het beter om een goed alternatief voor de clash of civilizations te vinden: een alternatief dat meer kan verklaren van wat we samen met Huntington in de werkelijkheid kunnen waarnemen.
.
Deze studie had als doelstelling “te onderzoeken hoe conflicten ontstaan in het internationale systeem na de Koude Oorlog”. De studie naar oorlog en hoe deze te voorkomen is verschrikkelijk interessant. Oorlog is verschrikkelijk en daarom interessant. Hoe komen mensen, groepen, staten er toe om oorlog te voeren? Dat is een belangrijke vraag waarop Huntington een antwoord heeft gegeven. Misschien kon Huntington ons meer zekerheid over de toekomst verschaffen. Helaas niet. Of eigenlijk: gelukkig niet. Huntington schetst een somber beeld van de toekomst van de internationale politiek: conflicten zouden tussen beschavingen plaatsvinden en beschavingen zijn in Huntingtons visie gigantische etnische groeperingen. Hoewel ik onderken dat verschillen in etniciteit tot onbegrip, meningsverschillen en zelfs tot conflicten kunnen leiden, geloof ik dat de strijd tussen wat beschaafd is en wat onbeschaafd is een belangrijker plaats binnen de internationale politiek zal innemen.
.
Beschaving en moraliteit
De oplettende lezer proeft dat hier sprake is van een waardeoordeel. Dat is ook zo. Het grote bezwaar tegen het schermen met termen zoals ‘de beschaving’ of ‘modern’ is dat er een morele component in verweven is. Beschaving in de enkelvoudige zin geeft iets verheven aan: iets dat beter is dan onbeschaafd of barbaars. Ik bedoel dat ik, zoals ieder mens, bepaalde waarden ken. Zo beschouw ik menswaardigheid en rechtvaardigheid als goed en beschouw ik het ontbreken hiervan als slecht. Zijn we op deze wijze weer terug bij Huntington? Hij beweert immers dat iemand die tot een bepaalde beschaving behoort, zich anders, beter, verhevener, voelt dan ‘de ander’. Ten diepste wezen niet. Het probleem dat ik met Huntingtons beschavingen heb is dat zij niet gestoeld zijn op ideeën, maar op etniciteit wat ten diepste wezen amoreel is. Ik ben van mening dat amorele paradigma’s zoals de Clash of Civilizations ons verblinden voor de strijd tussen goed en kwaad en dat deze strijd zich ook afspeelt in de internationale politiek. Dan blijven we zitten met een laatste vraag: wat is goed en wat is kwaad? Hier moet u zelf het antwoord op vinden.